Ιερά Μονή Ροβέλιστας

Η Κυρά της ορεινής Άρτας και ενεργό γυναικείο μεταβυζαντινό μοναστήρι. Τιμάται στη Γέννηση της Θεοτόκου Βρίσκεται 30 χλμ. ανατολικά της Άρτας φυτεμένο στη μέση δασώδους ερημικής βουνοπλαγιάς στην περιοχή του Βελετζικού, όπου φτάνει κανείς από παράκαμψη του δρόμου Άρτας - Καρδίτσας, ( απέχει 6χλμ. από τον κεντρικό δρόμο ) λίγο πριν την Άνω Καλεντίνη. Η προσωνυμία της προήλθε απ’ το λαϊκό ρήμα ροβολάω, που σημαίνει κατηφορίζω και έχει σχέση, πάντα σύμφωνα με την παραπάνω προφορική παράδοση, με την ίδρυση της μονής. Σύμφωνα με αυτή την παράδοση, η εικόνα της Παναγίας "ροβόλαγε" απ’ το σημείο που υπέδειξε στον Αμβρόσιο ο επίσκοπος Βελεντζικού να γίνει ναός της, σε άλλο σημείο μακρινού δάσους. Εκεί τη βρήκε, κατά θαυματουργό πάλι τρόπο, ένας βοσκός, οδηγημένος απ’ το φως της που έλαμπε στην ίδια θέση κάθε νύχτα.
Το θαύμα ερμηνεύτηκε ως επιθυμία της Παναγίας να κτισθεί ναός της στο σημείο όπου συνεχώς μετατοπιζόταν η εικόνα της. Έτσι ιδρύθηκε το μοναστήρι. Επειδή πιστεύεται ότι την εικόνα την έφερε απ’ τη Ρωσία ο Αμβρόσιος, οι ντόπιοι την ονόμαζαν και "Παναγία Μοσχοβίτισσα". Δεν είναι γνωστός ο χρόνος ίδρυσης του αρχικού μοναστηριού. Ο Σεραφείμ Ξενόπουλος αναφέρει το 10ο αιώνα.
Δυστυχώς ούτε για τη ζωή του μοναστηριού στα παλιά χρόνια έχουμε στοιχεία, αφού τα χειρόγραφα και τα βιβλία που φυλάσσονταν στη μονή καταστράφηκαν κατά τον ταραχώδη 19ο αιώνα. Γνωρίζουμε μόνο ότι στα χρόνια της Τουρκοκρατίας λειτούργησε εκεί Ιερατική σχολή για καταρτισμό των ιερέων της επισκοπής Ραδοβιζίων, την περίοδο μετατράπηκε σε "κρυφό σχολειό"..
Στη διάρκεια της δουλείας ανέπτυξε έντονη φιλανθρωπική δραστηριότητα. Στα κτήματα του εργάζονταν πολλοί Έλληνες, που σιγά σιγά δημιούργησαν και οικισμό γύρω από το Μοναστήρι.

Επίσης το μοναστήρι χρησιμοποιήθηκε ως καταφύγιο, αλλά και ορμητήριο των αγωνιστών κατά τους εθνικούς αγώνες. Οι Τούρκοι, επειδή ενοχλήθηκαν απ’ αυτό, εγκατέστησαν στη μονή μόνιμο απόσπασμα από 30 άνδρες, τους οποίους κατέσφαξαν οι Ραδοβιζινοί επαναστάτες το 1854. Ο Τούρκικος στρατός για εκδίκηση κατάστρεψε ολοκληρωτικά το μοναστήρι. Χάρη στην αυτοθυσία των μοναχών, σώθηκε η ασημοστόλιστη πολύ παλιά εικόνα της Παναγίας, ένας χρυσοκέντητος μεγάλος επιτάφιος και δισκοπότηρα του 16ου αιώνα, όλα Ρωσικής προέλευσης. Το 1856 ξαναχτίστηκαν τα κελιά, καθώς και ο μικρός ναός (μονόκλιτη σταυρεπίστεγη θολωτή βασιλική με τρούλο και χορούς). Από το Μοναστήρι πέρασε και ο Άγιος εθναπόστολος Κοσμάς ο Αιτωλός
Η προσφορά της Παναγίας της Ροβέλιστας συνεχίσθηκε και στην περίοδο του ελληνοϊταλικού πολέμου (διέθεσε για τις ανάγκες του στρατού μαλλιά, ζώα και κτηνοτροφικά προϊόντα), ενώ στη διάρκεια της κατοχής συμπαραστάθηκε αρκετά στο λαό (διανομή εκτάσεων στους κατοίκους των γειτονικών χωριών, σπόρων, εργαλείων κ.λ.π.).
Κατά τον εμφύλιο ερημώθηκε και καταστράφηκε, ώσπου το 1951 εγκαταστάθηκε σ` αυτό ο ιερομόναχος Μητροφάνης Μιτσιλής και το 1953 η αδελφή Ανδριανή (πρώτη ηγουμένη) με συνοδεία άλλων μοναζουσών κι έδωσαν νέα πνοη στο ερειπωμένο αυτό Μοναστήρι, το οποίο το 1963, επί μητροπολίτου Ιγνατίου Τσίγκρη μετατράπηκε σε γυναικείο.
Η Θαυματουργός εικόνα της Παναγίας, μεταφέρεται στο Κομπότι το τελευταίο Σαββατοκύριακο του μηνός Σεπτεμβρίου εκάστου έτους, για να προσκυνήσουν και να προσευχηθούν άτομα από την Άρτα και την Αιτωλοακαρνανία που δεν μπορούν να επισκεφθούν το Μοναστήρι της.
Τηλέφωνο Μονής. 26810-67760.